strip
een cowboy tussen het katoen
Deze recente Lucky Luke uit 2020 introduceert de boodschap van Black Lives Matter in strip. Ik was erg benieuwd naar de spanning tussen de kenmerkende stereotypering van het genre en het BLM-anti-hokjesdenken. De blanke cowboy Lucky Luke heeft als dramatisch doel de emancipatie van de zwarte arbeiders op zijn pas geërfde plantage. Dat gegeven stimuleert het antihokjesdenken natuurlijk niet, maar de kaft verraadt de oplossing die de auteur heeft gevonden. Al op de eerste bladzijde maken we kennis met de zwarte sheriff Bas Reeves, bekend om zijn heldendaden. Hij houdt de Daltons onder vuur, die later ontsnappen en Lucky Luke achternareizen naar Louisiana waar het plantageverhaal zich verder ontrolt. Bas Reeves, die overigens echt heeft bestaan, komt de Daltons achterna tot in het moerassige zuiden, waarbij hij zijn goede vriend en collega Lucky Luke tegenkomt in een zeer penibele situatie... Zo wordt de zwarte sheriff alsnog de eigenlijke held van het verhaal.
Toch nog stereotypering
Het concrete grondmotief kan geformuleerd worden als het erkennen van de rechten van de zwarten, die na het ophouden van de slavernij nog steeds als minderwaardig worden beschouwd. Opvallend veel plaatjes beelden wit en zwart vredig naast elkaar af. Het grootste dramatisch conflict waarin Lucky Luke verzeild raakt, is de strijd met het ancien regime van de aloude blanke plantage-eigenaars. Juist daar is de stereotypering het grootst. Q.Q. minacht de zwarte slaven ten zeerste en leeft een luxeleven op kosten van hun arme, pijnlijke schouders. Ook naar nieuwkomer Lucky Luke toe is hij zeer dominant. Dit is een herenboer die geen tegenspraak duldt. Alles op zijn domein verwijst naar luxe en egoïsme, naar decadentie en corruptie. Hij is de door en door slechte, die dan ook door de 'goede' Lucky Luke ontmaskerd wordt.
Ook de rijke vrouwen worden stereotiep afgeschilderd. Zij zijn alleen maar bezig met oppervlakkige zaken en indruk maken op mannen. Dat maakt dit plaatje duidelijk:
Opvallende ruimtekenmerken
Direct opvallend in deze strip is dat er ruimte gemaakt wordt voor het grootse. Daarmee sluit het thema ruimte feilloos aan bij de eerder genoemde stereotypering van de oude plantagehouders. De villa die Lucky Luke toekomt, wanneer hij zijn eigen plantage in handen krijgt, neemt twee derde van een blad in. Ook wanneer bij Q.Q. gefeest wordt, krijgen de plaatjes opvallend veel ruimte, die symbool staat voor de plaats die het Westers ego inneemt tegenover de zwarte slaven, maar die ook letterlijk aandacht geeft aan de overdreven ruimte die de kastelen en landerijen in het landschap hebben ingenomen.
Het allereerste plaatje van de strip is dat van een typisch western dorpje. Hier wordt een sociale ruimte neergezet. Het is een rustig plekje waar cowboys elkaar ontmoeten. Het lijkt wat verlaten. Er heerst een vakantiegevoel. Wat kan hier gebeuren? De lezer weet dat hij op het verkeerde been wordt gezet en geniet vervolgens van een schijnbaar ontspannen gesprekje, dat aanleiding geeft tot een nieuw avontuur.
Mijn persoonlijke kijk- en leeservaring
De strip staat in een gedocumenteerde historische setting. Af en toe krijgt de lezer geschiedenisles en achterin staat een korte biografie van Bas Reeves. Hoewel hij niet de protagonist is, krijgt hij wel de nodige aandacht. De lezer hoopt Reeves aan het eind van het verhaal nog terug te zien en wordt in zijn wachten beloond.
Reeves moet het toonbeeld van antistereotypering zijn. Dat is naar mijn gevoel redelijk gelukt, maar de spanning tussen het zo stereotiepe stripkarakter en de bedoeling om vanuit maatschappelijk oogpunt de zaken om te draaien, is voelbaar: deze Lucky Luke is niet alleen door de aanwezige Daltons een herkenbaar product.
Mijn waardering betreft de verwijzingen naar de geschiedenis van de mensenrechten: Mozes in het mandje komt in beeld, de negro-spiritual 'Let my people go' wordt gezongen en Martin Luther Kings 'I have a dream' komt langs. Zij ondersteunen het grondmotief.
Als student Nederlands vind ik ook de rijdende bibliotheek, die de Daltons de kans geeft te ontsnappen, een origineel gebonden motief. De Daltons gebruiken de boeken als wapen om tegenstanders neer te slaan en ze stelen een reisgids over Louisiana, die ze goed kunnen gebruiken, wanneer ze de weg kwijt zijn.
Een aanrader, niet omwille van de spanning of de grote originaliteit, maar wel om de eerlijke poging om in het maatschappelijk debat mee te gaan, zonder het stripgenre te verloochenen.
Tot slot nog drie plaatjes die mij zijn bijgebleven:
* De allesomvattende, paginagrote storm waarin alles - hoed, rolstoel, mens, paard en krokodil - letterlijk alle kanten op vliegt.
* De Daltons die stereotiep van groot naar klein zijn afgebeeld, terwijl ze in het water ondergaan. De details van deze tekening vind ik geweldig. De aandacht die naar het midden wordt getrokken, naar het boek, de planten in letterlijk alle richtingen en de onopvallende aanwezigheid van wel zes dieren. Dit plaatje vraagt ernaar om bekeken te worden.
* Lucky Luke vindt het huis angstaanjagend. De schaduw van een plant is daar symbool van. Op de vorige plaatjes staat in het donker een Afrikaanse vrouw met een geknoopte hoofddoek, die wel lijkt op de schaduw van die plant. De angst is afkomstig uit het verband dat we leggen tussen schaduwen van dingen en mogelijke schaduwen van mensen.
