Herta Müller - Barrevoetse februari

'Elk woord verrast, een menig woord blijft je bij.' Zo beoordeelde het NRC Handelsblad Barrevoetse Februari van Nobelprijswinnaar Herta Müller. Ik haal deze zin aan, omdat ik er mij kan bij aansluiten. De woorden verrassen: 'De tuinen waren hoog. ... Ze bestonden uit maïs.' Tegelijk hangen de beeldende beschrijvingen vaak niet samen, alsof je van een tekening vol details, alleen hier en daar een lijntje geschetst krijgt en toch moet weten wat het geheel voorstelt. Op die manier blijft een menig woord je bij en niet het hele verhaal.

De nieuwsbrief van het literaire weblog Tzum vermeldt een interessante quote van Herta Müller, waardoor wij haar manier van schrijven beter verstaan: 'De inhoud van de gesprekken begreep ik niet, maar de angst voelde ik wel.' Müller geeft in metaforisch taalgebruik weer hoe zij de wereld rondom zich ervaarde. Wanneer je op die manier als lezer in het verhaal meegaat, dan ademt het verhaal als het ware door je heen, zonder dat je met je verstand alles aan elkaar hebt gebreid. Het lezen van haar werk is een aparte literaire belevenis.

Müller is duidelijk een beelddenker. Zij schetst contouren en dan nog in poëtisch, soms niet zo toegankelijk, taalgebruik. Ze vraagt veel van haar lezers, maar dat wordt in literaire middens gewaardeerd. Zij weet als geen ander ontheemde mensen te beschrijven.

De kritiek op haar Nobelprijs kwam vanuit andere hoek, als zou zij zich te veel op hetzelfde onderwerp richten, namelijk het dictatoriaal regime van Ceauşescu en het oorlogsverleden van een Duitse minderheid in Roemenië. Müller zelf geeft aan dat dat zozeer tot haar identiteit behoort, dat het haar in haar schrijven heeft bepaald. Juist omdat zij dit alles zelf heeft ervaren, kan zij zeer rake beelden schrijven. 'De duisternis drijft vader het huis in. Zijn hoed heeft de dag voor hem verborgen. Vader wankelt in de wijn en kotst over de rand waar wij leven.'

Inhoudelijke kritiek krijgt Müller ook van de Poolse historicus Borodziej, omdat zij zich in de lijn zou zetten van mensen die zelfbeklag hoog in het vaandel dragen en alles op de rug van het communisme schuiven. Verhalen die zeer dicht bij een historische realiteit aanleunen en daar een eigen interpretatie aan geven, zijn zo vaak slachtoffer van historische kritiek, terwijl zij in eerste instantie een literaire beleving willen zijn, zeker Müller met haar poëzie. Misschien zou het goed zijn Müller als een historisch bron te zien, als vertegenwoordiger van mensen die op die manier met hun verleden omgaan en daardoor relevante getuigen van het heden zijn.

Bovendien wil zij ook politiek een stem laten horen. Dat valt onder het idealiske wat Nobelprijswinnaars mogen hebben. In het (post-)coronatijdperk heeft zij vanuit haar ervaringen nog steeds iets te zeggen. Wat dacht je van deze: 'De politieke uitbuiting van angst is onverantwoord. Er bestaat helemaal geen vrijheid zonder risico, anders zouden we niet meer kunnen bewegen - noch in ons hoofd, noch in onze voeten...