Het huis van de moskee - Kader Abdolah
Om maar meteen met de deur in het huis te vallen... Dit is een van de mooiste boeken die ik ooit gelezen heb. Ongetwijfeld heeft dat te maken met mijn diepgemeende interesse in gelovige zingeving, maar ook voor andersdenkende lezers is dit werk bijzonder.
Op de eerste bladzijden wordt de naïeve lezer op bijna sprookjesachtige wijze meegetrokken naar het huis van de moskee, een mysterieuze plek waarin ieder zijn rol kent en naar behoren uitvoert. Het is een veilige en zelfs romantische omgeving.
De grootmoeders waren eigenlijk niet de echte grootmoeders. Ze waren de bedienden van het huis en woonden er al meer dan zestig jaar. ... Niemand wist meer waar ze vandaan kwamen, ...
Op elk moment in het boek is het duidelijk over welk personage het gaat en welke relatie hij of zij heeft met de anderen en tot het regime. Er komen vele vertelde verhalen voor in het boek, maar het boek zelf is ook een schitterende vertelling, die de toehoorder in spanning vasthoudt.
Op een plezierige manier beschrijft de auteur de islamitische gebruiken en zijn kritiek op de imams die het huis bewonen geeft een open sfeer. De beschrijvingen zijn treffend en beeldend en geven vaak de pracht van het land Iran weer, te midden van de wreedheden van het regime. Dat is voor de lezer een verademing tussendoor.
De lucht was verzadigd met de sterke geur van de bloesems en de vogels bewonderden de morgen met hun gezang. Moázen stond als een man van steen met zijn wandelstok tussen de bomen en luisterde.
Ook literair zijn staaltjes Perzische poëzie te lezen, Koranteksten die schitteren als edelstenen, en ook erotische gedichten.
Het hoofdpersonage Aga Djan becommentarieert de feiten voortdurend vanuit zijn persoonlijke Koranbeleving. Hierdoor krijgen we een unieke inkijk in een sjiitisch gekneed hart. Alles wat gebeurt, krijgt een plek in dat kader. Voor de lezer ontstaan hierdoor vaak ontroerende momenten.
Zag hij het goed? De man was hun knecht... Hij moest zich schamen voor wat hij deed, hij had nog altijd de sleutel van hun huis in zijn jas, hoe konden mensen zo snel veranderen? Het deed Aga Djan zo'n pijn dat hij plotseling als een waanzinnige de soera Al Morsala begon op te zeggen: Wee op die dag, loochenaars!
Dit soort elementen zijn verrijkend, omdat een vreemde cultuur zijn mond en zijn hart opent.
Op de twaalfde bladzijde komt de eerste maanlanding ter sprake en de verhouding met de Amerikanen. Vanaf dat moment realiseert de lezer zich beetje bij beetje dat hij in het woelige Iran is beland, in conservatieve middens, tegen de sjah, soms tegen de ayatollahs, tegen Sadam Hoessein, maar vooral tegen de Amerikanen.
De verteller, Shahbal, is ijveraar voor de linkse partij, zoals sommige anderen in de familie. Er zijn er ook die letterlijk hun zonen uitleveren in het voordeel van de revolutie. Beide groepen krijgen veel aandacht. De mensen die de sjah steunden, komen nauwelijks aan bod. Daarmee krijgt de lezer een beperkt, maar juist wel persoonlijk zicht en hiermee geeft de auteur aan dat hij stelling nemen belangrijk vindt.
Vermoedelijk omwille van de leesbaarheid van het verhaal geeft de auteur lang niet alle grote feiten van de Eerste Golfoorlog weer. Slechts een gedeelte van de activiteiten van ayatollah Khomeini komen ter sprake. Ook is het verstelstandpunt duidelijk te vinden in de ervaring van de gewone gelovige moslim. Dat naast de linkse (on)gelovigen en de Amerikaansgezinden ook homoseksuelen, joden, bahai en christenen verschrikkelijke vervolgingen meemaakten, wordt niet vermeld. Het is voor het verhaal niet van belang en ook niet voor de boodschap, dat het lijden bij het leven hoort en dat het vaak weinig opbrengt.
De onderliggende boodschap dat er in zulk een zware oorlog slechts verliezers zijn, is weinig origineel, maar wordt weer door de vele individuele verhalen van de familie zeer persoonlijk ingevuld, wat het de moeite waard maakt om te lezen.
Het boek houdt het midden tussen een familiekroniek en een historische roman, maar maakt door zijn literaire uitstapjes zeker indruk. De samenhang van het verhaal wordt bepaald door het gemeenschappelijke huis waarin de personages wonen of hebben gewoond en de relatie die ze als familie met elkaar hebben. De chronologische draad leidt, met af en toe een flashback om iets uit te leggen, wat nog niet duidelijk was of om zaken die zich tegelijkertijd afspeelden apart ruimte te geven.
De auteur laat via het hoofdpersonage een conservatief geluid horen over vrouwen en alles wat bij de moderne tijd hoort, zoals radio, televisie en bioscopen. Anderzijds worden alle medespelers als echte mensen voorgesteld met verboden verlangens en kritische gedachten. Ook toont het boek wel zonder verder oordeel de verandering van de samenleving op vele vlakken. Zelfs Khomeini ontdekt de tv.
Het boek doet nadenken over hoe mensen zich gedragen in een conflict waarin verraad en executie van alle dag zijn. Fijn voelt de vergeving aan van onmogelijk te vergeten daden. Het godsdienstige perspectief en de doorleefdheid der dingen in een heldere schrijfstijl maakt voor mij dit boek tot een unieke ervaring binnen de Nederlandstalige literatuur.
Een opmerking wil ik maken, namelijk dat voor jonge mensen, die van de Golfoorlog en Khomeini niets afweten, het boek ongetwijfeld een uitdaging is om te lezen. Maar bijzonder leerrijk is het in elk geval, met culturele, historische, religieuze en actuele didactische waarde. En in het licht van de vele Iranese vluchtelingen die naar ons land komen, die deze terreur hebben meegemaakt en omwille van geloofsredenen of van hun behoefte om vrij te denken naar hier komen, kan het boek ook bijdragen aan een samenleving waarin mensen elkaar beter begrijpen.
Tot slot:
Een mooie bespreking bekijken doe je hier:
Twee heerlijke fragmenten uit het begin van het boek - ze houden op een prachtige manier verband met elkaar - lees je hier:
Het huis lag achter de moskee en was ertegenaan gebouwd. In een hoek van de binnenplaats was een stenen trap naar het platte dak, waarover je naar de moskee kon gaan.
En er lag een hooz, een zeshoekig bassin, midden op de binnenplaats waar men voor het gebed zijn handen en zijn gezicht waste.
Nu bood het huis ruimte aan de gezinnen van drie neven: Aga Djan, de koopman die leidinggaf aan de traditionele bazaar in de stad, Alsaberi, de imam van het huis die aan het hoofd van de moskee stond en Aga Shodja, de moázen van de moskee.
Het was een vrijdagochtend, het begin van de lente. De zon scheen aangenaam en de tuin rook naar grond, de bomen hadden jong blad. Planten kregen hun eerste knopjes. Vogels vlogen van de ene naar de andere tak en zongen voor de tuin. De twee grootmoeders ruimden de resten van de dode planten van de afgelopen winter op en de kinderen renden achter elkaar aan en verstopten zich achter de dikke bomen.
Een grote groep mieren was van onder de oude muren tevoorschijn gekomen en bedekte de stoep langs de oude cederboom met een bruin bewegend kleed.
Duizenden jonge mieren die voor het eerst de zon zagen en zijn warmte op hun rug voelden, verdrongen elkaar.
De katten van het huis lagen naast de hooz van een afstandje toe te kijken, verbaasd over die bewegende massa. De kinderen stopten met spelen en keken naar het wonder dat op de stoep bewoog. De vogels zongen niet meer, maar daalden neer op de takken van de granaatappelboom en strekten hun nek om de mieren te volgen.
'Grootmoeder,' riepen de kinderen, 'kom kijken!'
De grootmoeders, die aan de andere kant van de tuin bezig waren, reageerden niet.
'Kom eens kijken, er lopen miljoenen miertjes!' riep een van de meisjes.
De grootmoeders kwamen.
'Zoiets heb ik nog nooit gezien', zei de ene.
'Nog nooit van gehoord', zei de ander.
Van verbazing sloegen ze hun handen voor hun mond. De massa mieren groeide met de seconde en bedekte de stoep, zodat het onmogelijk werd om via de stoep bij de voordeur te komen.
De kinderen snelden naar de werkkamer van Aga Djan aan de andere kant van de binnenplaats.
'Aga Djan! Kom! Help! De mieren!'
...
...
Shahbal, een van de jongens, liep snel naar de hooz, waste zijn handen, droogde ze met een lapje aan de waslijn af en rende naar de werkkamer van Aga Djan. Hij kwam terug met een oud exemplaar van de koran en overhandigde het aan Aga Djan.
Op zoek naar de soera Al Namal bladerde hij door het boek en stopte op bladzijde 377. Hij boog zich voorover en begon te neuriën:
'Soleiman zei: Waa gala yaa ayo hannas elmana manegh altair waa gala yaa ayo hannas wa waarthe soleiman dawood wa gaale ya ayohannas olemana mantgal teir wa oteina men kolle sheean enna haza lahowa alfazl almobien waa hashre soleiman djnoede men aldjen walens wal teir fahme yoezeoen hatta eza atoe ala wa ella wa dannamal galat namalato ya ayohallnamal adgalo maskanajom la yahtamanakom soleiman wa djannaho wa hom la yasharoenwaa.'
Iedereen keek, iedereen zweeg, iedereen wachtte om te zien hoe de mieren zouden reageren.
Aga Djan neuriede door en blies over de mieren. De grootmoeders haalden twee komfoortjes en gooiden esfand* in het versvuur, waardoor twee wolken van geurige rook ontstonden. Ze knielden naast Aga Djan op de grond en bliezen de rook naar de mieren terwijl ze mompelden: 'Soleiman, Soleiman, Soleiman, de mieren, de mieren, de vallei, de vogel Hodhod, de vogel Hodhod, de koningin Saba,
Saba, Saba, Saba. Soleiman, Soleiman, Soleiman, Hodhod, mieren, mieren, mieren, mieren.'
De kinderen wachtten in spanning af wat de mieren van plan waren.
Opeens bewogen de beestjes niet meer, het leek alsof ze stonden te luisteren, alsof ze wilden weten wie neuriede en wie die geurige rook over hen heen blies.
'Nou weg, kinderen! Ze gaan terug! Laat ze met rust!' zei Golbanoe.
De kinderen gingen naar de bovenverdieping en keken vanachter de ramen of de mieren inderdaad terugkeerden.
Vele jaren later vertelde Shahbal zijn herinnering over die dag aan zijn vrienden toen hij het land verlaten had en in den vreemde woonde. Hij vertelde dat hij met zijn eigen ogen gezien had dat de mieren na het lezen van de soera weer als lange bruine touwen in de gaten van de oude muren waren verdwenen.