Het gouden kompas - Philip Pullman

Korte inhoud

We volgen een twaalfjarig meisje Lyra, dat een gesprek meemaakt, dat voor haar oren niet bestemd is. De inhoud kan ze wel gebruiken, wanneer blijkt dat er kinderen, waaronder haar beste vriend, naar de Poolstreek worden gelokt. Twee eigenaardige figuren lijken haar bij haar strijd tegen de kinderlokkers te helpen en tegelijk tegen te werken. Langzaamaan - de lezer krijgt met mondjesmaat gastronomisch te eten - wordt duidelijk wie deze mensen zijn en wat ze doen. Alles draait rond het geheimzinnige Stof, dat de weg openhoudt naar de andere parallelle werelden.

Het boek is verfilmd. Hieronder kun je een trailer bekijken.

Waardering

Wie zijn geschiedenis een beetje kent, beleeft aan dit boek veel plezier. In de parallelle wereld waarin Lyra opgroeit is de loop der gebeurtenissen net iets anders gegaan dan bij ons. Toen hier op onze aarde Johannes Calvijn zich tegen het pausdom afkeerde, nam hij in de wereld van het gouden kompas zelf de touwtjes van de Kerk in handen, verhuisde de zetel van het pausdom naar Genève en hervormde de Kerk naar zijn bekende ideeën. De kerk bleef even corrupt als ze was en haar invloed strekte zich uit over alle levensdomeinen. Dit steampunk-fantasyboek is er een met duidelijke kritiek op het religieuze instituut. 

Op het hoofdthema wil ik het woord mysterie plakken. Mysterie en daarmee gepaard gaande mystiek die nodig is om de waarheid te ontrafelen. Het Stof is het geheim waar iedereen het over heeft, waar alle acties rond draaien, maar waarover niemand zich ten volle uitspreekt. Kerk en God worden verbannen naar de wereld van de mythe, terwijl tegelijk wat wij kennen als mythisch als bevrijdende waarheid wordt gepresenteerd. De wereld is omgekeerd: de ziel is zichtbaar, een dæmon is iets wat onlosmakelijk bij de mens hoort, heksen zijn profeten, een kind zal de wereld redden.

Wat mij bij een eerste lezing stoorde, was de manier waarop de auteur zonder verdere voetnoot stukken uit de Bijbel heel minutieus aanpast aan de wereld die hij in zijn boek heeft gecreëerd. Dit vind ik een discussie waard over deontologie rond het gebruik van andermans of bestaande teksten. 

Het boek is vlot geschreven, spannend en gevuld met een rijk taalgebruik. De bijzonder uitgebreide woordenschat en middeleeuwse onbekende etno-geografische namen in combinatie met fantasiewoorden, zet de lezer die er woordenboeken bijneemt af en toe in zijn hemd.

Psychologisch komt het boek mij sterk over. De dæmons brengen de lezer op een verrassende manier in contact met het innerlijk van de personages: zij zijn een fysieke uitdrukking van de ziel of persoonlijkheid of van de gemoedstoestand van het moment.

Mevrouw Coulter leek geladen met een soort anbarische kracht. Ze rook zelfs anders: haar lichaam wasemde een hete geur uit, als van verhit metaal. Lyra had deze kracht al eerder ondervonden, maar nu zag ze hoe het op iemand anders was gericht en de arme Adèle Starminster bezat niet de macht om weerstand te bieden. Haar dæmon viel als verlamd op haar schouder en klapte nog een paar keer met zijn schitterende vleugels voor hij flauw viel en de vrouw zelf leek er moeite mee te hebben rechtop te staan Onhandig gebukt liep ze door de menigte van geanimeerd pratende gasten de deur van de salon uit. Eén hand hield ze aan haar schouder geklampt om de duizelende dæmon op zijn plaats te houden.

De lezer wordt zich eerst bewust van de onscheidbaarheid van de dæmon en de persoon. Vervolgens trekt het verhaal hem naar de diepte van het drama, wanneer gepoogd wordt kinderen van hun dæmon te scheiden. Net als in de verhaallijnen van de zoektocht naar de identiteit van de personages en het geheim van het Stof weet de auteur door spaarzaam lossen van informatie de spanning op te bouwen. Dat heb ik bij het lezen erg geapprecieerd.

Ook het geheel van het verhaal kan mijn waardering wegdragen. Er zijn vele interpretatielagen en alle lijntjes komen samen.