The Truman Show 

Zijn we hersenen in een vat? Zo luidt een beroemd filosofisch gedachte-experiment. Hebben wij als mens wel echt vrijheid, of is er iemand die achter de schermen de touwtjes in handen heeft? De film The Truman Show is een prachtige verbeelding van die vraag. Ook het theologisch thema van de mens die niet in het perfecte paradijs wil wonen en daarom het enige verbod overtreedt, vinden we in dit verhaal terug.

Hoofdpersonage Truman is 10.909 dagen oud, wanneer we hem leren kennen. Niet voor niets wordt zijn leeftijd in dagen uitgedrukt, want vanaf zijn geboorte als ongewenst kind, werd hij geadopteerd door een productiehuis. Sindsdien kon de hele wereld naar zijn geënsceneerde bestaan kijken in het fictieve stadje Seahaven: hij speelt de hoofdrol in zijn eigen leven, dat tot soap is bestemd. 

De openingsscène vat de hele kiem van het conflict samen: een onwetend persoon wordt in zijn dagdagelijks handelen gefilmd. Hij wordt in de generiek ook niet bij zijn echte naam genoemd, maar 'starring as himself'. Tussen de credits door krijgen we een betekenisvolle commentaar te horen: niets is fake aan deze acteur. Truman kan niet faken, maar zijn hele entourage is nep. De kijker zit op het puntje van zijn stoel, want een ding is duidelijk: dit blijft niet duren. Minuut 24 geeft een serieuze hint op een opvallende pin, een van de gadgets van The Truman Show: How is it going to end? Rond deze vraag draait de hele plot: wanneer zal Truman doorhebben dat zijn leven een show is en hoe zal hij daarop reageren?

Deze film heeft een duidelijke drie-actsstructuur. Truman droomt van een ontsnapping naar de Fiji-eilanden. Vervolgens doet hij zeer veel pogingen op te ontsnappen, waarbij allerlei bizarre situaties hem duidelijk proberen tegen te houden. In het laatste deel komt de ontsnapping in beeld met daarin de bemoeilijkte zeiltocht, Trumans grootste uitdaging om het water te overwinnen en tenslotte de ontmoeting met de regisseur, de ultieme psychologische foltering die hem alsnog wil tegenhouden. 

De spanning wordt beetje bij beetje opgedreven door het geven van inkijk in zaken die fout gaan tijdens het filmen. Er valt een stuk van een vliegtuig naar beneden in Seahaven, dat is wat Truman via een radiostem hoort, maar in werkelijkheid ziet hij de resten van een lamp uit het decor voor zich liggen. Truman hoort eveneens op een radiokanaal de aanwijzingen van de regisseur om hem te filmen tijdens het koffiedrinken, hij ziet ook een lift zonder achterkant, waarin mensen zitten te eten. Een ander element dan spanning is de ethische vraag die de kijker zich begint te stellen. Vooral de flashbacks tonen geënsceneerde gebeurtenissen die het leven van Truman zeer moeilijk hebben gemaakt, zoals het verlies van zijn vader, en dat enkel en alleen omdat de man de neiging had Truman de waarheid te vertellen.

Trumans onvermijdelijke ontdekking van de waarheid wordt tegengehouden door antagonisten op verschillende niveaus. Enerzijds is er de regisseur die scènes verzint, waardoor Truman nooit zal willen vertrekken. Zo zien we een flashback waarin men een storm op zee heeft geënsceneerd en Truman angst voor water heeft opgelopen. Dat is belangrijk, want hij kan alleen ontsnappen via het water. De ruimte is wijs gekozen. Anderzijds nemen ook de acteurs hun rol aan als antagonist. Zowel Trumans vrouw als zijn vriend proberen hem ervan te overtuigen dat hij gek aan het worden is en dat alles in Seahaven gewoon klopt.

Naast het leven van Truman krijgen we ook regelmatig de filmploeg te zien en zelfs de toeschouwers in hun grappige tot oppervlakkige, alledaagse reactie. Dat houdt een dubbele raamvertelling in. Trumans verhaal is intradiëgetisch; het wordt gemaakt door de regisseur en zijn team. Dat van de televisiekijkers is extradiëgetisch op een hoger echelon, want de toeschouwers bekijken zowel het leven van Truman, alsook alle talkshows waarin de regisseur het verhaal van Truman interpreteert en geven daarop hun commentaar of reageren in hun handelen.

Ook de camera's bevinden zich op die verschillende niveaus. Bij het eerste shot zien we Truman op televisie. Hij praat tegen zichzelf in de spiegel, waarachter dus een camera hangt. Deze camera zit niet in het verhaal en is dus extradiëgetisch. Wanneer we de camera's van de filmploeg in beeld krijgen, zijn dat intradiëgetische exemplaren. Zij spelen een uitvoerende rol van gezamenlijke antagonist. Scènes waarbij ingezoomd wordt, bijvoorbeeld wanneer Truman het etiket leest op een kapotte lamp die vanuit de lucht naar beneden is gevallen, laten de kijker van de film voelen dat hij niet gewoon naar de Truman Show zit te kijken. 

De mooiste shots bevinden zich in een van de laatste scènes waar de regisseur met Truman spreekt. We zien eerst zijn gezicht in het groot, terwijl Truman in de diepte zeer klein wordt voorgesteld. Verder wordt er in de richting van de zon geschoven, alsof de stem van de regisseur uit het goddelijke licht komt. Hij is natuurlijk ook diegene die tot dan toe de touwtjes in handen had.

Wat het geluid betreft, ben ik niet zo weg van de film. Ik luisterde met oortjes om nauwkeurig te kunnen luisteren. Er waren heel wat storende elementen, zoals het veel te luide piepen van fietsremmen of het overdreven geluid bij een bus met plots ingedrukte rempedaal. Het geluid was wel goed synchroon, maar wel duidelijk dat achteraf toegevoegd en niet afkomstig van de zichtbare bron.

De humor kon ik wel smaken: de reclame voor producten die Truman gebruikte, expliciet door de acteurs in beeld gebracht en met woorden benadrukt, kwam grappig over. Ook het reisbureau dat Truman moet tegenhouden om zijn doel te bereiken hing vol met waarschuwingen voor terrorisme en natuurrampen. Tenslotte vond ik het ironisch te zien hoe in het begin de actrice die de vrouw van Truman speelt, vertelt dat zij privé en werk moeilijk kan scheiden, omdat The Truman Show een levensstijl geworden is. De manier waarop ze dat vertelt, komt inderdaad even fake over als haar rol in Trumans leven.

Ik vond de film de moeite waard en nog steeds actueel, omdat er veel ethische vragen in voorkomen. Dan gaat het over de vrije keus van mensen, maar ook over sociale media die over je schouder inkijk in je leven hebben en over het manipuleren van mensenlevens ten bate van de commerce. Filosofische debatten kunnen ook gaan over de zoektocht naar de wereld buiten onze wereld of over de vraag waarmee de kwantumfysica zich bezighoudt: of de wereld zo is, zoals hij zich aan ons voordoet.

Tenslotte, wat doet de deur dicht? Truman doet de deur van Seahaven dicht, wanneer hij besluit eruit te stappen. Wij zien hem dan ook niet meer op het scherm. Het is maar de vraag of de man het echte leven aan zal kunnen en daar gelukkiger zal zijn, alle ethische debatten ten spijt. Niemand vraagt het zich overigens af: wanneer er een einde is gekomen aan de Truman Show, zappen de kijkers naar een andere zender. Dat heb ik zelf niet gedaan. Dit verhaal moest even bezinken.